Leeuwarden, Sint Bonifatiuskerk, Hoofdorgel

Foto’s: Siegfried Derks

(uit kerkgidsje)
Geschiedenis van het grote orgel.

In de tijd nadat de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld was werden er veel kerken gebouwd.
De architecten van deze tijd bouwden in de stijl van de oude glorietijd van het katholicisme; de gotiek.
Ook onze Bonifatiuskerk behoort tot deze stroming. Deze neogotische kerken werden in rap tempo gebouwd.
Als sluitstuk op de balans stond het orgel. Veelal verhuisde het orgel van de voormalige schuilkerk mee
naar het nieuwe onderkomen. Ook in de Bonifatius stond tot van 1884 tot 1899 een ouder orgel. Het weigerde
tijdens diensten regelmatig dienst. In 1899 kwam er dan eindelijk een goed orgel. De firma Adema uit Leeuwarden
bouwde het orgel, en de bouwer Sybrandus Adema is hier 50 jaar organist geweest. Hij bespeelde zijn eigen
orgel tot aan zijn dood.
De firma Adema leverde orgels voor o.a Irnsum en Franeker. De Hollandse tak van Adema in Hillegom
bouwde ambachtelijke orgels naar het Frans model zoals Cavaille-Coll die bouwde. Deze orgels waren
romantisch en geschikt voor symfonische muziek. Kenmerkend zijn de diep klinkende grondstemmen en de
heldere tongwerken(trompetten).
Het Leeuwarder tak van de firma Adema bestaat niet meer, maar de vestiging in Hillegom is nog steeds
in bedrijf.
In 1942 werd het Adema-orgel vervangen door het instrument dat nu nog steeds in het oksaal staat.
Ondanks het hergebruik van het oude pijpwerk, betekende dit het einde van het laatste originele
Adema-orgel in Leeuwarden.
Het nieuwe orgel bezat veel pijpwerk dat niet meer ambachtelijk was gemaakt. Het orgel werkte met
het elektro-pneumatische systeem. In 1942 zeer modern, goedkoop en geschikt voor de koorpraktijk!
In deze tijd is het onderhoudsgevoelig, onderhevig aan slijtage, onverklaarbare storingen en uitdroging.
Van de glorietijd van het Adema-orgel is niet veel meer over.
Dit is in 2022 herbouwd (gereconstrueerd naar een Adema-orgel van de Amsterdamse tak) door Adema’s Kerkorgelbouw uit Hillegom. Het is daarbij uitgebreid tot 40 stemmen waarmee het één van de grootste orgels in Friesland is geworden. Het front uit 1942 is tot monument verklaard en moest daarom opnieuw gebruikt worden. De tractuur is nu weer mechanisch met sleepladen. Het originele pijpwerk van Adema is hergebruikt, aangevuld met pijpwerk uit veelal afgebroken Adema-orgels.

Beknopte informatie:

-(1899)orgel gebouwd door Adema Leeuwarden.(bouwer Sybrandus Adema tot 1939 organist geweest op eigen orgel)
-(1942)uitgebreid en in nieuwe kast geplaatst.
-(1942)balgen en pijpwerk herplaatst. Elektro-pneumatische tractuur toegepast.
-(1942)uitbreiding door Verschueren te Heythuysen. Adema pijpwerk opnieuw geïntoneerd, ‘expressions’ afgezaagd. Van f3 tot g3 bijgemaakt.
-sinds jaren 90 in onbruik geraakt. Huidige staat: redelijk, krijgt jaarlijkse stembeurt.
-mogelijk Adema pijpwerk in toekomstig nieuw orgel hergebruiken.
-oorspronkelijk romantische orgel volgens Adema concept zoals in het Noorden gebruikelijk(firma Adema Leeuwarden- 2 klavieren met aangehangen pedaal)
-na uitbreiding een neobarok orgel met een romantisch hart.
-technische nieuwbouw met Adema-pijpwerk door Adema Kerkorgelbouw.

Huidige dispositie:

Groot Orgel: C-g3 (56 toetsen) Principaal 16′, Bourdon 16′, Praestant 8′, Roerfluit 8′, Salicionaal 8′, Fluit Harmoniek 8′, Octaaf 4′, Fluit Octaviant 4′, Kwint 6’*, Octaaf 2’*, Mixtuur 3-6 st.*, Cornet 3-5 st.*, Baryton 16’*, Trompet 8’*, Manuaalkoppel, Combinatietrede.
Reciet Expressief: C-g3 (56 toetsen) Viola Major 16′, Vioolprestant 8′, Holpijp 8′, Quintatoon 8′, Viola de Gamba 8′, Vox Céleste 8′, Salicet 4′, Basson Hobo 8′, Vox Humana 8′, Fluit Harmoniek 4’**, Piccolo Harmoniek 2’**, Euphone 16’**, Trompet Harmoniek 8’**, Klaroen Harmoniek 4’**, Tremulant R.E, Zweltrede, Combinatietrede.
Pedaal C-f1 (30 toetsen) Contrabas 16′, Principaal 16′(transm. GO), Subbas 16′, Kwintbas 12′, Octaafbas 8′, Gedektbas 8′, Violoncello 8′(transm. GO,) Praestant 4′, Bazuin 16′, Basson 16′(transm. GO)*, Trompet 8′(transm. GO)*, Klaroen 4′ ,Koppel met G.O, Koppel met R.E.

* = Combinatielade GO
** = Combinatielade R.E

De dispositie tot 2022:

man I
bourdon 16’ Adema
prestant 8’ Adema in front
wilgenpijp 8’ Adema(saliconaal)
roerfluit 8’ Adema
octaaf 4’ Adema
fluit 4’ Vers.
kwint 2 2/3’ Adema
octaaf 2’ Adema
mixtuur III-V Vers.
cornet II-V Vers./Adema
trompet 8’ Adema(uit pijpfabriek Duitsland)

man II(in zwelkast)
quintadeen 16’ Vers.
gamba 8’ Adema
zweving 8’ Adema vanaf c
holpijp 8’ Adema
prestant 4’ Adema
dwarsfluit 4′ Adema(flute harm.)
fluit 2’ Adema
kwint 2 2/3’ Adema
terts 1 2/3’ Vers.
cimbel III Vers.
solotrompet 8’ Vers.
schalmei 4’ Vers.
tremulant

pedaal:
prestant 16’ Vers. in front
subbas 16’ Vers.
octaafbas 8’ transm.
subbas 8’ transm.
kwintbas 5 2/3’ transm.
prestantbas 4’ vers. in front.
bazuin 16’ C-c0 houten stevels en koppen, mogelijk Maarschalkerweerd.

Koppels en speelhulpen:
P+ I , P+II, I+II
I+II 4’, I+II 16’
Man II af
Man II 16’
Gen. crescendo
1 vrije combinatie.
PP-P-MF-F-TT
aut. piano pedaal
Tongwerken af
handreg. af
oplossers.

elektropneumatische kegelladen.

Meer info over kerk en stichting: www.stichtingbonifatiustoren.nl