Marsum (Groningen), Voormalige Hervormde Kerk, “Rutland”-orgel (Theophilus-orgel)

Foto’s: Michiel van ’t Einde © 2014

  • Het ‘middeleeuws’ orgel in de oude kerk van Marsum is een reconstructie van een orgel, zoals dat afgebeeld staat in het Rutland Psalter of Belvoir Castle Psalter, een geïllustreerd boek uit ca. 1260, afkomstig uit Engeland. Het instrument werd gebouwd voor het Drents Museum in Assen. De bouwer, firma van der Putten baseerde zich voor de constructie op verscheidene middeleeuwse bronnen. Het was niet het eerste portatief dat naar voorbeeld van een afbeelding door hem werd gemaakt. Eerder heeft hij een portatief naar schilderijen van Hans Memling, Jan van Eyck en Fra Angelico gebouwd. Ook gebruikte hij het traktaat van Arnout van Zwolle (uit ca. 1450). Bij de bouw heef hij hulp gekregen van enkele medewerkers van het Drents Museum. De beschildering is van de hand van Helmer Hut uit Beerta. Het orgel heeft twee rijen houten pijpen die achter elkaar staan opgesteld. De pijpen hebben een starre mensuur: de diameter blijft vrijwel gelijk bij het korter worden van de pijpen. De achterste rij klinkt steeds een kwint lager dan de voorste. Bijzonderheid is dat de ‘hoogste’ toets de toon h (klein octaaf) is, gecombineerd met de kwint hieronder. Deze kan door een loodje worden ingedrukt en zo als orgelpunt dienen.
  • Het mechanische sleeplade-orgel is op 11 september 1999 in gebruik genomen voor de tentoonstelling ‘Opgedolven klanken’ die tot 28 november 1999 duurde. Na de tentoonstelling is het orgel diverse malen ingezet voor oude muziekdoeleinden. Het instrument is overgeplaatst naar de niet meer in gebruik zijnde Hervormde Kerk in het Groningse dorp Marsum, waar geen pijporgel aanwezig was, maar een harmonium. Het orgel had in de tussenliggende tijd op verschillende plaatsen in Nederland, België, Duitsland en Polen op tentoonstellingen gestaan. Op 25 november 2001 is het in Marsum feestelijk in gebruik genomen.
  • De toonhoogte is a’ = 440 Hz.

Dispositie:

Manuaal:
Bourdon 8′
Bourdon 5 1/3′
Beide registers klinken altijd.