Foto’s: © jancoschout@solcon.nl
Over het orgel in deze kerk schreef Henk van Eeken, restaurateur van dit orgel, het volgende:
Inleiding.
Sedert 1977 staat in de Oud-Katholieke Kerk van de H. Georgius te Amersfoort een hoogst belangwekkend
orgel, wat omstreeks 1872 is gebouwd door de orgelmaker August Gern uit Londen. Werd het orgel tot voor
kort gehouden voor een specimen van romantische Engelse orgelkunst, bij de thans uitgevoerde restauratie is
gebleken dat het instrument nagenoeg geheel volgens de werkwijze van de grote Franse orgelmaker Aristide
Cavaillé-Coll (1811-1899) is gebouwd. Tal van details, zoals de constructie van de windladen en
speelmechanieken alsmede de detaillering van de klaviatuur, zijn identiek aan het werk van Cavaillé-Coll. De
pijpen uit 1872 zijn voorzien van Franse registerbenamingen en zijn vermoedelijk gemaakt door de Franse
orgelpijpenmaker Zimmermann, de manualen zijn gemaakt in het atelier van Corbeel te Parijs.
Door de rehabilitatie van dit Gern-orgel krijgt niet alleen de Oud-Katholieke Parochie van de H. Georgius te
Amersfoort de beschikking over een buitengewoon inspirerend orgel, maar is tevens een uniek element
toegevoegd aan het rijke Nederlandse orgelbestand.
August Gern.
August Gern wordt in 1837 in Berlijn geboren, als zoon van de meubelmaker Friedrich Gern en Joanna
Juliane Rink. Het is niet bekend waar Gern zijn opleiding krijgt. Vanaf 1860 is hij werkzaam in het atelier van
Cavaillé-Coll te Parijs, waar hij al spoedig opklimt tot de positie van contre maitre, chef van de opbouwploeg.
Nadat de firma Cavaillé-Coll in 1866 een groot orgel met twee manualen en pedaal bouwt in de Carmelite
Church in Londen, vestigt Gern een eigen werkplaats in Londen, waar hij enkele jaren later ook trouwt. Van
meet af aan ontvangt hij een gestage stroom opdrachten voor orgels in de Franse stijl in kerken en private
houses.
Vanaf omstreeks 1885 wijzigt zijn stijl, waarbij hij Duitse invloeden integreert in zijn Franse concept. De
mechanische tractuur wordt vanaf dat moment meer en meer vervangen door de pneumatische. In de loop
van de jaren 1890 verdwijnen ook de Franse invloeden steeds meer ten gunste van de Engelse stijl. August
Gern overlijdt in 1907 in zijn huis in Notting Hill, Londen, enkele dagen voor zijn zeventigste verjaardag.
Zijn zoon August Albert Gern (1870 – 1938) zet het bedrijf voort.
Geschiedenis van het orgel.
Van de vroegste geschiedenis van het August Gern-orgel in de Oud-Katholieke Kerk van de H. Georgius te
Amersfoort is vooralsnog niets bekend. De Engelse Gern-kenner Paul Joslin vermoedt dat het instrument
oorspronkelijk kan zijn gebouwd als huisorgel voor Sir William Cotton of Wallwood House Leyton, Londen,
zeker is dit allerminst. Tijdens de restauratie is in het orgel namelijk de inscriptie Hanwell London gevonden.
Dit zou kunnen betekenen dat het Gern-orgel oorspronkelijk voor een kerk of een private house in Hanwell
Londen is gebouwd. Nader onderzoek kan wellicht meer licht op dit vraagstuk werpen.
Gern gebruikt voor enkele registers in het Great pijpen van oudere datum, die vermoedelijk uit de achttiende
eeuw stammen. Tijdens de restauratie is op enkele pijpen de inscriptie Tunbridge gevonden, een plaats in de
graafschap Kent.
Op enkele ventielen in de windlade voor het Great Organ staan interessante inscripties.
Cleaned July 1889 A Conacher
Cleaned by William Noble dec 1891
18/3/27 S. Sugar (?)
Cleaned by R. Chapman & F. Hayes 2/10/39
Sedert omstreeks 1927 staat het Gern-orgel in de kapel van het Leytonstone House Hospital (High Road
Leytonstone, Londen). In 1977 wordt het orgel verkocht in aan de heer T.P. Boersma, destijds woonachtig te
Irnsum.
Het orgel wordt in de Oud-Katholieke Kerk van de H. Georgius te Amersfoort geplaatst door de heer
Boersma. Daarbij wordt het van een geheel nieuwe orgelkast voorzien, vervaardigd door de heer Geert
Hardeman te Leersum. Kort na de plaatsing in Amersfoort verricht de heer Strubbe uit Vinkeveen enkele
werkzaamheden aan het orgel. Mede als gevolg van de klimatologische omstandigheden in de kerk gaat de
conditie van het orgel daarna snel achteruit.
De restauratie.
In 1998 en 1999 wordt het August Gern-orgel in de Oud-Katholieke Kerk van de H. Georgius te Amersfoort
integraal gerestaureerd door Henk van Eeken en medewerkers, orgelmakers te Herwijnen.
Daarbij zijn de balgen hersteld en geheel opnieuw beleerd. Tijdens de werkzaamheden blijkt dat de voorste
balg aan de binnenzijde is belijmd met pagina’s van de London Times van december 1871. Daaruit kan
worden opgemaakt dat het orgel waarschijnlijk in 1872 is opgeleverd.
De kanalen zijn gerestaureerd. De afsluiter voor de Bourdon 16′ is beleerd, de tremulant is hersteld. Er is een
nieuwe windmachine aangebracht, die in een geluiddempende kist is geplaatst. De pompboom is hersteld,
zodat het orgel tevens weer door middel van spierkracht van wind kan worden voorzien.
De windladen zijn integraal hersteld, waarbij de oorspronkelijke table boards zijn gehandhaafd. Zij zijn van
dilletatie-voegen voorzien, waardoor de windladen beter bestand zullen zijn tegen de kerkverwarming.
De klaviatuur is weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht, waarbij de manualen en het pedaalklavier
zijn hersteld. Het voortreffelijke politoerwerk van de bakstukken alsmede het herstel van het fineer rondom
de manualen werd daarbij, opnieuw, uitgevoerd door de heer Geert Hardeman te Leersum.
De speel- en registermechanieken werden geheel hersteld en teruggebracht in de oorspronkelijke staat.
Daarbij bleek het nodig te zijn de abstractuur nagenoeg volledig te vervangen. De nieuwe abstracten zijn tot
in detail vervaardigd naar oorspronkelijke voorbeelden.
Het pijpwerk is volledig hersteld. De aanwezige blikken stemringen zijn verwijderd en de oorspronkelijke
steminrichting is gereconstrueerd.
De huidige dispositie:
Great Organ: (C-g3)
2. Mixture II 3. Fifteenth 2′ 5. Principal 4′ 6. Keraulophon 8′ 7. Stopped Diapason 8′ |
d#? t/m g”’ 18e eeuws pijpwerk, op de windlade. Alle pijpen worden gestemd middels expressions. Geheel oud. Geheel 18e eeuws. De pijpen zijn op lengte afgesneden. Samenstelling: 2′ – 1 1/3′, c’: 4′ – 3′ Op enkele pijpen na geheel 18e eeuws. De pijpen zijn op lengte afgesneden. 1872. C t/m H metaal, gedekt. c0 t/m e” metalen roerfluiten. f” t/m g”’ conische open pijpen. Grotendeels 18e eeuws. C#, D# en c’ van latere datum. Op de vier kleinste pijpen na worden de pijpen middels expressions gestemd. Van onbekende Engelse herkomst. Het is mogelijk dat deze pijpen door Gern van een Engelse orgelbouwer zijn betrokken, het is evenzeer mogelijk dat in later tijd een Gern-register door deze stem is vervangen. c0 t/m g”’ open cylindrische pijpen met oorspronkelijke gesloten orgelmetalen stemringen, met daarin een ronde opening. C t/m e0 gedekte naaldhouten pijpen, uit 1872. f0 t/m g”’ 18e eeuwse metalen roerfluiten. |
|
|
|
||
9.Lieblich Gedakt 8′ 10. Gemshorn 4′ 11. Piccolo 2′ |
Geheel uit 1872. C t/m H gedekte naaldhouten pijpen, uit 1872. c? t/m h? metalen gedekte pijpen, c’ t/m g”’ metalen roerfluiten. Geheel uit 1872. Cylindrische metalen pijpen. Alle pijpen worden gestemd middels expressions. Geheel uit 1872, overblazend. Cylindrische metalen pijpen, op lengte afgesneden. Geheel uit 1872. Stevels en koppen van metaal. Messing kelen met rechte afsluiting, belegd met een messing plaat waarin een traanvormige opening. Messing tongen, de grootsten verzwaard met vilt en leer. C t/m h0 enge trechtervormige metalen bekers, c’ t/m g”’ bekers bestaande uit een eng trechtervormig onderstuk en een wijder trechtervormig bovenstuk voorzien van deksels. |
|
|
|
||
Info: september 1999 © Henk van Eeken Orgelmaker
Webpagina gemaakt maart 2003, gewijzigd maart 2008