Foto’s en info: Jan Adriani
Voorbereiding tot aankoop van het orgel
Bij de Hervormde Kapel werd er medio 2002 een orgelcommissie gevormd. Na enig wikken en wegen werd besloten om te zoeken naar een gebruikt vol mechanisch orgel van ca. 12 stemmen met twee klavieren en een vrij pedaal. Na veel zoekwerk en het leggen van diverse contacten werd een geschikt orgel gevonden, gebouwd door Willi Peter uit Keulen. De maatvoering, klankkleur en de bouwstijl paste goed in De Kapel.
Wel moesten we nog onderhandelen over de prijs. Het orgel dateert uit 1967 en is destijds in gebruik genomen in de Michaelshovenkirche in Keulen. (Inmiddels is daar een veel groter orgel aangeschaft). Het orgel was sinds een jaar in onderdelen opgeslagen bij een orgelbemiddelaar in Polen.
De onderdelen zagen er goed uit en het orgel paste, na enige aanpassingen, precies op het balkon in de Kapel. Het balkon was een jaar eerder,
met het oog op een toekomstig orgel,gebouwd. De dispositie was aantrekkelijk maar de klank was niet te beoordelen omdat het orgel lag opgeslagen in onderdelen. Daarom is ook een orgel bezocht van dezelfde bouwer uit dezelfde periode in Wuppertal. Dit orgel had, zoals werd verwacht, een flink en helder geluid in de neo-barok stijl.
De geschiedenis van het orgel
Het besluit om een orgel te kopen voor Michaelshovenkirche werd genomen op 17 juli 1963. Het orgel kostte DM 48.475,–. Er werd een opstelling bedacht op het balkon van de kerk, waarbij de linkerzijde (bevattende de pijpen voor het pedaal) werd gevormd door het schuine dak van de kerk en de muur van de kerk.
Het orgel werd geïntoneerd door K. Hilchenbach
De dispositie werd bepaald door het hoofd van de kerkmuziek (Kirchenmusikdirektor) Dr.Gerhard Bork.
De levertijd van het orgel bedroeg 24 – 30 maanden.
19 november 1967 om 10.00 uur: Inwijding van het orgel
met medewerking van het koor. Er werden enige koraalwerken en een cantate (nr. 147) van J.S. Bach ten gehore gebracht.
10 april 1968: Officiële overdracht. Herr Eumann van de Evangelischen Landeskirche was de gemachtigde. Hij ging akkoord met het orgel en heeft de intonatie (klankbalans van het orgel) als smaakvol betiteld. Het orgel vertoonde geen gebreken tijdens de overdracht.
Note: Op een houten paneel uit het orgel werd tijdens de opbouw in De Kapel een jaartal en de initialen van twee orgelbouwers aangetroffen. Het beschreven deel van het paneel hangt naast het orgel.
1980: Eerste algehele reiniging van het orgel. Kosten DM 5.118,90.
1985: De toen nog aanwezige Vox Humana 8 voet werd uitgewisseld tegen een Krummhorn 8 voet. Kosten DM 4.742,40.
Tot zo ver de vertaling van de informatie verstrekt door
Th. Kötschau d.d. 3 oktober 2005. (Willi Peter Orgelbau)
2001: Door het bestuur van de Michaelshovenkirche werd het besluit genomen om een nieuw aanzienlijk groter orgel aan te schaffen. Het “oude” orgel werd verkocht aan de fa. Ladach in Wuppertal en werd aldaar ook opgeslagen.
2002: Ladach besloot het orgel over te brengen naar Polen (Lechnica) bij een collega orgelbemiddelaar. (fa. Majcher) Een kerk in Oost Europa leek een goede bestemming.
26 maart 2003: Een eerste technische specificatie van het orgel werd door de fa. Ladach naar Wierden gemaild.
24 mei 2003: Vertegenwoordigers van De Hervormde Kapel
bezoeken Lechnica (Polen) nadat vele gegevens per e-mail reeds waren uitgewisseld.
3 juni 2003: Na de onderhandelingen (vanaf april 2003) werd een
koopovereenkomst afgesloten tussen de fa. Ladach en De Hervormde Kapel.
Aanschaf en opbouw
Het vijftien stemmen tellende orgel is gekocht via de firma Ladach uit Wuppertal. Er werd afgesproken dat de beledering van de (vier) balgen volledig zou worden vervangen. Het orgel had een toetsen tractuur met behulp van nylon draden. Voor de twee klavieren zouden deze nylon
draden worden vervangen door een nieuw te bouwen houten tractuur. (abstracten)
De opbouw en de restauratie is in de zomer van 2003 uitgevoerd door een tiental vrijwilligers onder leiding van een orgelbouwer van de firma Ladach (Hans Dierkes). Het was maatwerk, maar het orgel paste volgens plan. Tijdens de opbouw bleken de onderdelen van de pedaaltractuur niet in goede staat. Na enige discussie met Ladach werd overeen gekomen ook de pedaaltractuur geheel in hout uit te voeren. Alles werd nagekeken en met grote zorg in bedrijf gesteld. De linker bovenzijde van het orgel werd aangepast aan de helling van het dak van De Kapel. Omdat het orgel in de vorige opstelling tegen een muur was geplaatst moesten we voor onze situatie een geheel afneembare zijwand ontwerpen.
Ingebruikname
Het orgel blijkt een veelzijdig instrument waarbij ook de romantiek is vertegenwoordigd, zodat er naast barokmuziek ook andere soorten muziek gespeeld kunnen worden. De tremulant en het zwelwerk zijn daarbij goede hulpen. Aan de intonatie van het orgel zijn vooralsnog geen wijzigingen aangebracht, omdat de ruimte sterke overeenkomsten vertoont met de kerk in Keulen.
Natuurlijk blijft de Kapel een ruimte zonder nagalm (een droge ruimte) maar het is toch een verrassende ervaring. De klank heeft iets van een schitterend huisorgel in ons huis, “De Kapel”.
Op 28 augustus 2003 heeft de officiële overdracht plaatsgevonden. De heer Ladach verzorgde de overdracht aan de voorzitter van de kerkrentmeesters, Henk Lubberding. Op zijn beurt droeg hij het orgel over aan de voorzitter van de kerkenraad, Kees Procee. Jan Adriani verzorgde een uitleg over het orgel in het algemeen en over ons orgel in het bijzonder.
De organisten Henk Dasselaar (met medewerking van een blazerstrio, Jannie Hakvoort, Jan Nijhuis en
Jaap de Roo) en Jan Voorbergen verzorgden de orgelbespeling. Het zeer gevarieerde programma van Jan Zwart tot Joh. Seb. Bach werd door de ca. 150 aanwezigen goed ontvangen.
Tijdens deze avond werd een financiële actie gestart om de aanschaf van het orgel te helpen financieren.
Symbolisch werden orgelpijpen verkocht. Ook werden een aantal bedrijven gevraagd om als sponsor op te treden. Op de orgelkas bevindt zich een lijst van namen en bedrijven.
Nazorg
Al snel na de ingebruikname bleken de registerschuiven (slepen) onvoldoende winddicht. Ondanks alle zorgvuldigheid had dit punt te weinig aandacht gekregen. We deden bij Ladach een beroep op onze garantie. Hij was bereid om ons nieuwe afdichtingringen te leveren en ons te instrueren over de montage van deze ringen.
Ongeveer een jaar na de assemblage van het orgel moesten alle pijpen er weer uit. De vrijwilligers waren weer bereid om te helpen.
Alles is netjes op volgorde uit het orgel gehaald, de nieuwe afdichtingringen aangebracht en alle pijpen weer in de juiste volgorde geplaatst. De bovenzijden van de windladen zijn gevlakt om alles winddicht te krijgen. Het gehele werk heeft ca. drie weken in beslag genomen. We hebben het orgel in bedrijf kunnen houden gedurende de kerkdiensten. Na afloop van het werk is het gehele orgel gestemd.
Het orgel is eind 2003 van nieuwe registerknoppen voorzien. De oude waren beschadigd en pasten niet bij het uiterlijk van het instrument.
Onderhoud
Na ruim twee jaar ervaring met ons mooie instrument, hebben we orgelmakerij Ide Boogaard uit Rijssen aangetrokken om het orgel te
onderhouden op punten waar de vrijwilligers over onvoldoende kennis en middelen beschikken. In opdracht van De Kapel heeft Ide Boogaard in het najaar van 2005 de Principal 8 voet opnieuw geïntoneerd. Deze Prestant vormt de basis van het orgel. Boogaard had ons op dit punt geadviseerd. Onze organisten hebben deze verandering als positief ervaren. Een steviger begeleiding bij het zingen van de gemeente is het gevolg. Ook draagt de prestant de andere stemmen van het orgel veel beter.
Tekst: uit brochure over het orgel in de Herv. Kapel te Wierden.
De dispositie:
Hoofdwerk:
Principal 8
Spitzgambe 8
Principal 4
Nachthorn 2
Sesquialtera 2 f
Mixtur 3-4 f 1 1/3′
Zwelwerk:
Gedeckt 8
Blockflöte 4
Octave 2
Gemsquinte 1 1/3
Scharf 3-4 f. 1′
Krummhorn 8
Tremulant
Pedaal:
Subbaβ 16
Offenbaβ 8
Choralbaβ 4
3 koppels